Zamek w Golubiu – czteroskrzydłowy, konwentualny zamek krzyżacki z przełomu XIII i XIV wieku, wzniesiony na wzgórzu górującym nad miastem, obecnie w granicach miasta Golub-Dobrzyń; zachowany w stylu gotycko-renesansowym.
W 1258 roku vila Golube została nadana biskupowi włocławskiemu Wolimirowi. Do końca XIII wieku znajdował się tu drewniany gród strzegący przeprawy przez Drwęcę, który w 1293 roku na drodze wymiany pomiędzy biskupstwem włocławskim a Zakonem znalazł się w granicach państwa zakonnego. Drewniano-ziemne fortyfikacje powstały do 1295 roku.

Zamek murowany rozpoczęto budować między latami 1304-1306 z inicjatywy pruskiego mistrza krajowego Konrada von Sacka. Początkowo wzniesiono tylko obwód murów z przyporami na narożach i przy murze północnym i południowym. Możliwe, że już wtedy w północno-zachodnim narożniku stanęła wieża z lochem głodowym. Główne nasilenie prac budowlanych miało miejsce w latach 1305-1311, wtedy dostawiono do murów skrzydła. Koncepcję z pierwotną wieżą w narożniku północno-zachodnim porzucono jednak przy wznoszeniu skrzydeł zamkowych. Zamek otoczono drugim obwodem murów, w późniejszych latach umacniając go w narożach zachodnich, strony najbardziej zagrożonej szturmem, dwiema okrągłymi basztami. W kolejnym etapie dostawiono skrzydło południowe (główne), w którym mieściła się kaplica św. Krzyża z ozdobnym portalem i refektarz (uważany dawniej błędnie za kapitularz). Następnie wzniesiono skrzydło zachodnie i rozpoczęto od strony północno-zachodniego narożnika wznosić wieżę główną na planie kwadratu, ale podczas prac zrezygnowano z jej budowy. W kolejnym etapie wzniesiono skrzydło wschodnie i północne, które różnią się od poprzednich stylistyką oraz były nieco niższe.

Zamek właściwy miał układ pomieszczeń typowy dla założeń krzyżackich. Piwnice przeznaczone były na magazyny. Na najniższej kondygnacji, oprócz strażniczych pomieszczeń przy bramie wjazdowej, znajdowały się pomieszczenia o funkcjach gospodarczych. Mieszkalny i reprezentacyjny charakter miała górna kondygnacja z kaplicą w skrzydle południowym. Do kaplicy przylegały dwie cele pokutne, oraz refektarz i infirmeria. Komtur zajmował skrzydło zachodnie, a skrzydło wschodnie przeznaczono na dormitorium braci zakonnych. Najwyższa kondygnacja przeznaczona była na spichrze i magazyny broni połączone z gankiem obronnym. Piwnice i pomieszczenia parteru pełniły zazwyczaj głównie funkcje gospodarcze i magazynowe. Od północy przystawiono do ściany zamku gdanisko ustępowe wsparte na arkadzie, dostępne korytarzem z krużganka. Zamiast wieży głównej w narożu, której budowę zarzucono, zbudowano cylindryczną basztę wieżową, która byłą przystosowana do użycia broni palnej.

Od strony dziedzińca skrzydła obiegały arkadowe krużganki. Na zachód od zamku znajdowało się obszerne prostokątne przedzamcze otoczone osobnym obwodem umocnień. Prostokąt murów obwodowych obejmował obszar o wymiarach 70 na 100 metrów, a od reszty wzgórza na zachód i zamku właściwego na wschód oddzielały go szerokie przekopy w poprzek cypla.

Warownia nad przeprawą rzeczną była wielokrotnie oblegana od początku swojego istnienia. Zamek w latach 1329-1333 trzykrotnie i bezskutecznie próbował zdobyć Władysław Łokietek. Podobnie jak inne graniczne zamki tak i zamek w Golubiu został wzmocniony przed zbliżającą się Wielką Wojną z Polską w 1409 roku, jednak już wcześniej zaopatrzenie w militaria było tak ubogie, że dozbrojenie nie wpłynęło znacznie na obronność warowni.W latach 1409-11 zebrała się tu część wojsk zakonnych idących na Grunwald. Tutejszy komtur Nicolaus Roder był jednym z dwustu braci rycerzy poległych podczas bitwy. W 1410 roku zamek został zajęty przez rycerstwo polskie i przekazany przez króla Władysława Jagiełłę w zarząd rycerzowi Niemście ze Szczytnik. Jednak wkrótce zamek został zajęty przez wspomagające Krzyżaków oddziały Zakonu Kawalerów Mieczowych, co spotkało się kontrakcją oddziałów polskich, które jesienią 1410 roku pod wodzą starosty bydgoskiego Dobiesława Puchały herbu Wieniawa pobiły pod zamkiem w bitwie przeważające liczebnie wojska inflanckie. Po podpisaniu I pokoju toruńskiego w 1411 roku zamek zwrócono Krzyżakom.

Podczas wojny golubskiej w 1422 roku wojska polskie po ostrzale artyleryjskim z 14 dział rozpoczętym 20 sierpnia zdobyły miasto, a następnie w dniu 26 sierpnia zdobyto szturmem zamek; w trakcie szturmu śmierć poniósł komtur. W wyniku ostrzału artyleryjskiego wojsk Jagiełły zamek był poważnie uszkodzony. Po jego odzyskaniu przez Krzyżaków więziono w nim dwóch polskich jeńców, którzy jednak zbiegli z zamku, o czym wiadomo z listu komtura toruńskiego z lata 1423 roku. Zamek po zniszczeniach był odbudowywany jeszcze w latach 1433-1449.

Po wybuchu wojny trzynastoletniej w 1454 roku zamek opanowały działające w porozumieniu z Polską siły Związku Pruskiego, po czym król Kazimierz Jagiellończyk we wrześniu 1455 roku oddał go w dzierżawę swojemu dworzaninowi Grotowi z Ostrowa, a obsadził go wynajęty przez króla czeski najemnik Wilhelm Jenik z Mieczykowej, który otrzymał od króla starostwo w Golubiu. W 1456 roku zamek otrzymał za zasługi od króla Ulryk Czerwonka (Oldrzych Czerwonka). W dniu 19 września 1460 roku zamek obległy najemne wojska krzyżackie pod dowództwem Bernarda Szumborskiego, jednak polska załoga zamku, którą dowodził Andrzej Puszkarz, zdołała odeprzeć atak. Krzyżacy zajęli miasto Golub, ale zamku nie mogli zdobyć przez dwa lata. Po uwolnieniu z czeskiego więzienia, miasto odbił Czerwonka w październiku 1462 roku. Po zakończeniu wojny na podstawie II pokoju toruńskiego z 1466 roku włączono go do Królestwa Polskiego przeznaczając go na siedzibę starosty, którym został Ulryk Czerwonka. W 1511 roku na polecenie Zygmunta Starego zamek został wyremontowany.

Najpoważniejszych zmian zamku dokonano w wieku XVI.kiedy przeszedł na własność Anny Wazówny, siostry króla Zygmunta II. W latach 1616–1623′ przebudowany na polecenie królewny Anny Wazówny, która objęła starostwo golubskie – dodano wtedy m.in. późnorenesansowe attyki, budynek na przedbramiu, zmieniono kształt okien i dodano wieżyczki w narożach. Tutaj po raz pierwszy wyhodowano w Polsce tytoń, który sprowadzono z Turcji[8]. W 1623 roku w Golubiu przebywał król Zygmunt III Waza. Zniszczony w 1655 roku w czasie wojen szwedzkich. Na początku XVIII wieku wyremontowano wnętrza. W czasie wojen napoleońskich w zamku mieścił się lazaret. Uszkodzony w 1842 roku oraz w 1867 gdy huraganowy wiatr zawalił częściowo attyki. W 1920 roku władze polskie urządziły w zamku muzeum. W 1937 roku wyremontowano dach i kilka pomieszczeń.

Po wojnie pierwsze prace zabezpieczające przeprowadzono w latach 1947-1953. Odbudowany i odrestaurowany w latach 1959–1966 oraz w trakcie kolejnych prac adaptacyjnych po roku 2006.